3 sögur af hrakföllum jólasveina

Hjörleifur Hjartarson - Þrjár sögur af hrakföllum jólasveina

Úr jólablaði Norðurslóðar 2001. Birt með leyfi blaðsins.©

Við höfum iðulega brugðið á það ráð við efnisöflun í jólablað Norðurslóðar að fá menn og konur úr byggðinni til að rekja fyrir okkur jólaminningar, segja frá jólum bernsku sinnar eða einhverjar sögur sem tengjast jólunum. Mig langar að segja hér þrjár hrakfallasögur sem eiga það sameiginlegt að tengjast Tjarnarbræðrum og jólum. Þá kemur Björn Þórleifsson fyrrverandi skólastjóri á Húsabakka einnig við sögu en hann hefur jafnan verið iðinn við að gera sér þorramat úr hrakföllum Svarfdælinga jafnt á jólum sem öðrum árstímum.

Jólakortið sem hvarf.

Fyrsta sagan gerist þegar ég var enn mjög ungur og flokkast vart sem hrakfallasaga. Það var til siðs heima á Tjörn að um hádegisbil á aðfangadag vorum við börnin á bænum jafnan send af stað á skíðum með jólakort á næstu bæi; Grund, Brekku, Jarðbrú, Laugahlíð, Húsabakka og Ingvarir. Þetta voru miklir leiðangrar og tóku oftast lungan úr aðfangadeginum. Auðvitað voru þetta, svona eftir á að hyggja, einskær klækindi af hálfu foreldra okkar til að skapa frið fyrir húsmóðurina að undirbúa kvöldið og draga úr spennumyndun á heimilinu. Ég hef sjálfur beitt þessu bragði á mín börn með góðum árangri. Það þurfti nú reyndar síst að hvetja okkur til fararinnar því þetta var alltaf sannkölluð lystireisa, fólk í jólaskapi á öllum bæjum að leggja síðustu hönd á jólaundirbúninginn áður en hátíðin gengi í garð og hvarvetna vorum við nestuð með sælgæti og smákökum og einu sinni man ég eftir því að Sigga gamla á Jarðbrú gaf mér nýprjónaða lopavettlinga því henni þóttu mínir heldur litlir.

Það var sem sagt í einni af þessum póstferðum á aðfangadag sem saga þessi gerist. Við bræður höfðum kjagað á milli bæjanna í skafrenningi og vorum búnir að skila af okkur öllum kortum suður á bæina. Það er orðið rokkið þegar við komum í hlað á Ingvörum en þá uppgötvum við okkur til skelfingar að jólakortið til Ingvarabónda er horfið. Líklega hafði það skoppað upp úr vasa á leiðinni og fokið út í buskann. Hefur ekkert til þess spurst síðan. Nú voru góð ráð dýr. Ekki þótti okkur sæmandi að laumast burt eins og þjófar að nóttu án þess að bera einhverja jólakveðju í bæinn. Eldri bræðurnir telja því Kristján á að banka upp á og bera Steingrími bónda jólakveðjuna munnlega. Kristján lætur til leiðast eftir dálitla eftirgangsmuni og loforð um vænan skerf af nestinu, fer upp tröppurnar og gengur beina leið inn í eldhús án þess að banka. Þar stillir hann sér upp í skíðaskónum á miðju eldhúsgólfinu og þylur: “Gleðileg jól, gott og farsælt komandi ár, þakka liðið, til fjölskyldunnar á Ingvörum frá fjölskyldunni á Tjörn” Án þess að hafa um það fleiri orð eða bíða eftir andsvörum heimamanna hraðar hann sér svo aftur út til okkar sem biðum og renndum við hið snarasta úr hlaði í hátíðarskapi og ánægðir með vel unnið verk.

Jólaballið sem gleymdist

Jólatrésskemmtanir kvenfélagsins Tilraunar að Þinghúsinu á Grund voru um árabil eitt helsta tilhlökkunarefni barna hér í sveitinni. Hápunktur slíkra dansleikja er og var að sjálfsögðu koma jólasveinanna sem aldrei hefur brugðist – eða því sem næst aldrei. Það gerðist þó fyrir nokkrum árum á einni af síðustu jólatrésskemmtuninni sem haldin var á gömlu Grundinni að jólasveinarnir brugðust. Stundvíslega klukkan tvö hafði safnast saman fjöldi prúðbúinna barna og foreldra og myndað fimmfaldan hring um jólatréð eins og segir í kvæðinu. Hófu börnin þegar að syngja jólatréssöngva undir öruggri stjórn Elínborgar á Syðra-Hvarfi við undirleik Jóhanns Daníelssonar en samkvæmt hefðinni áttu svo jólasveinar að banka upp á þegar liði á dansinn og færa börnunum epli. Höfðu kvenfélagskonur gert viðeigandi ráðstafanir og ráðið tvo bræður frá Tjörn til að gegna hlutverki jólasveina. Þegar líður á dansinn og ekkert bólar á jólasveinum byrja kvenfélagskonur að ókyrrast enda, söngskráin tæmd, börnin tekin að lýjast í dansinum og byrjuð að flosna frá jólatrénu. Eru þá þrjár þeirra sendar út af örkinni í bíl til að grennslast fyrir um hvað orðið hefði um bræðurna því ekki var viðlit að ná á þeim í síma þó reynt væri. Þegar konurnar renna í hlað á Tjörn sjá þær hvar bræðurnir koma í hægðum sínum á gönguskíðunum upp túnið neðan af engjum og er ekki á þeim neinn asi. Voru þeir sælir og rjóðir að koma úr fuglatalningarleiðangri búnir að steingleyma jólaballinu en eins og lesendur Norðurslóðar vita manna best fer fram fuglatalning um allt land árlega milli jóla og nýárs og hafa Tjarnarbræður jafnan látið mjög til sín taka á þeim vettvangi Mikill var fögnuður barnanna eftir hátt í tveggja tíma bið, þegar jólasveinarnir mættu loks með eplin en heldur fengu þeir kaldar kveðjur og illt auga frá kvenfélagskonum. Um þetta atvik orti Björn Þórleifsson og söng á næsta þorrablóti undir alkunnu ensku jólalagi:

Á fjórða degi jóla sáust sveinar út við Tjörn,
horfa á þrettán hrafna,
tólf hvíta karra
ellefu mædda máva,
tíu snjótittlinga,
níu naut frá Melum,
áttavilltan bónda,
sjö rýra sauði,
sextíu börn þá biðu
í fimmföldum hring.
Klukkan fjögur fóru
í fólksbíl þrjár,
fundu bræður tvo,
því að ein skemmtun gleymdist á Grund.

Skyrjarmur mætir ekki.

Jólasveinninn Skyrjarmur ber fulla ábyrgð á þeim hrakföllum mínum sem lýst er í þriðju og síðustu frásögninni. Hefði hann ekki svikist um að gera skyldu sína aðfararnótt 19. desember árið 1993 hefðu þeir hörmungaratburðir sem nú skal greint frá ekki orðið.

Forsaga málsins er sú að umræddan desembermorgun vakna ég eldsnemma við háreysti úr herbergi sona minna eins og ekki var óalgengt á þessum tíma. Ég verð þess þó fljótt áskynja að eitthvað meira en lítið veldur drengjunum angri og þegar ég legg við hlustir heyri ég hvers kyns er. Jólasveinninn hefur svikist um að gefa þeim glaðning í skóinn þrátt fyrir óaðfinnanlega hegðun þeirra alla jólaföstuna. Mér þótti þetta eins og þeim í hæsta máta ósanngjarnt og ákvað þarna undir heitri sænginni að freista þess að bæta fyrir brot Skyrjarms. Án þess að velta því frekar fyrir mér “strokka ég mig berlæraður fram úr” eins og Björn nágranni minn Daníelsson hefði orðað það, þess albúinn að bjarga nú málunum og heiðri jólasveinastéttarinnar.

Þannig háttaði til í Laugahlíð þar sem ég bjó að svefnherbergi voru á neðri hæð en eldhús og stofur á þeirri efri. Ég hraða mér upp á efri hæðina til að verða á undan drengjunum, gríp skó þeirra upp af forstofugólfinu og kem þeim fyrir úti í bakherbergisglugga ásamt þrem mandarínum sem lágu þar nærhendis. Ég hugsaði að drengirnir myndu sjálfsagt velta vöngum yfir því af hverju Skyrjarmur veldi þessa skó og þennan glugga en ekki barnaherbergisgluggann og skóna sem þar voru fyrir. Ég opnaði því gluggann til að gera þessa sviðsetningu á jólasveinaheimsókn raunverulegri. Utan við gluggann sá ég að kominn var kafdjúpur nýfallinn snjór og þá fékk ég þá örlagaríku hugmynd að áhrifaríkast væri náttúrulega að gera spor í snjóinn að glugganum svo ekki færi á milli mála að Skyrjarmur hefði verið þar á ferðinni. Ég mátti hins vegar engan tíma missa því strákarnir voru væntanlegir upp á efri byggðir á hverri stundu. Enn var ég á stuttbrók minni einni klæða og þar sem tími var naumur hafði ég ekki fyrir því að tína á mig aðrar spjarir en hólkvíðar bomsur og stuttan regnfrakka sem hékk í forstofuhenginu. Þannig klæddur storma ég nú út í skammdegismyrkrið.

Það fyrsta sem ég skynja þegar út er komið er að kuldinn er meiri en ég hafði gert mér grein fyrir en þess má geta að það var 16 stiga frost þennan dag. Annað vandamál mætti mér þarna á stéttinni. Til að komast að umræddum bakglugga yrði ég að fara lengri leiðina norður fyrir fjós sem sambyggt var íbúðarhúsinu því að öðrum kosti gengi ég fyrir barnaherbergisgluggann auk þess sem auðvelt yrði að rekja spor mín í þá áttina. Ég setti því undir mig hausinn og stikaði norður fyrir fjós lítt klæddur í bítandi morgunfrostinu. Norðan við fjósið var allmikill skafl, illur yfirferðar sökum þess hve snjórinn var laus í sér svo fljótlega var ég farinn að vaða snjóinn upp í nára berlæraður eins og áður segir og hálfpartinn farinn að skríða á fjórum fótum. Bomsurnar voru sem áður segir hólkvíðar og gleyptu allan þann snjó sem á vegi þeirra varð. Ekki hvarflaði þó að mér að hætta við áform mín og ekki einu sinni þó ég lenti ofan í bæjarlækjargilinu þar sem snjórinn náði mér í geirvörtur og bomsurnar fylltust af krapa. Við illan leik komst ég upp úr lækjargilinu og tók nú stefnuna að girðingunni umhverfis húsið mjög orðinn móður af krafsinu og svo blautur og kaldur að ekki þóttist ég áður hafa komist í slíkar raunir. Bót í máli þótti mér þó að skaflinn og lækjargilið voru að baki og snjórinn ekki nema hnédjúpur sem eftir var leiðarinnar yfir girðinguna og að glugganum. Ég hélt því ótrauður áfram för minni enda orðinn svo kaldur á höndum og fótum að ég taldi hámarkinu náð í mannlegum þjáningum. Þar skjátlaðist mér þó illilega því það versta var eftir.

Þar sem ég hyggst vippa mér síðasta spölinn yfir girðinguna inn í garðinn og upp að húsinu gríp ég þéttingsfast um efsta girðingarstrenginn. Skiptir þá engum togum að um mig fer slíkt ólýsanlegt raflost að líktist helst sem væri ég sleginn bylmingshöggi af ólmum hesti svo ég tókst bókstaflega á loft og flaug láréttur inn í garðinn en fyrir augum mér sá ég stjörnur og sólir og síðan myrkur. Ekki veit ég hvernig ég komst inn í bæ né hversu lengi ég hafði þá legið í skaflinum en það næsta sem ég man eftir mér er að ég ligg skjálfandi undir þunnri ábreiðu í stofusófanum í Laugahlíð og má ekki mæla sökum mæði en drengirnir allir yfir mér grátandi undan sviksemi jólasveinsins og veita því ekki hina minnstu athygli í hvers konar ástandi faðir þeirra er.

Það tók mig það sem eftir var dagsins að ná aftur eðlilegum hjartslætti og andardrætti og það sem eftir var jólaföstunnar að ná úr mér hrollinum eftir hrakningarnar og þó ég hafi með semingi tekið jólasveininn Skyrjarm í sátt þá hef ég enn ekki að fullu fyrirgefið þeim grönnum mínum sem leiddu rafmagn í garðstrenginn til að hemja hross á Laugarhlíðartúninu. Um þessa hrakför mína orti svo náttúrulega Björn Þórleifsson og söng á næsta þorrablóti undir þekktu jólalagi:

Um hrakfarir jólasveins sem kom að glugga í Laugahlíð jólin 1993

Það er einhver úti í skurðinum með skanka upp í loft,
hefur skollið bakið á.
Hann líkist ekki sveinum þeim er séð ég hefi oft
og ég sé ekki gjöfina er ég á að fá.
Hví er sveinninn minn að baksa hingað berlæraður heim
og í bomsunum hans pabba ?

Það er einhver úti í skaflinum sem skrækir eins og grís,
það er skelfing að heyra og sjá.
Hann minnir ekki á Kertasníki að kafa snjó og ís,
kannski hefur hann landa bragðað á?
Það er einhver útí skafli og það skín í lærin ber,
skárri er það nú jólasveinninn!

Oná rafgirðingarstrengnum er hann staddur eins og er
og hann stynur þungt og sárt.
Hann ætlaði að glugganum með gjafir handa mér,
hvað gerir hann þarna er ekki klárt?
Út af rafmagninu í strengnum rísa hárin alveg stíf.
Hann er reyndar í úlpu af pabba.